این روزها بحث بازگشت تحریم های سازمان ملل و مقوله اسنپ‌بک در میان طیف وسیعی از مردم ایران، از بازاری گرفته تا کارگر و کارمند زبان به زبان میچرخد، اما شاید این اتفاق، یعنی فعال شدن مکانیزم ماشه یا همان اسنپ بک، بیش از هر قشر دیگری، بر روی فعالیت تجار و بازرگانان تاثیر گذار باشد.اسنپ بک که به عنوان مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها شناخته می‌شود، بخشی از توافقات هسته‌ای است که میتواند تاثیرات عمیقی بر اقتصاد ایران، بویژه بازار ارز و نرخ دلار، داشته باشد. ما در این مقاله به بررسی تاثیر اسنپ‌بک بر نرخ ارز (دلار) خواهیم پرداخت و با نگاهی به افت ارزش ریال در سال‌های اخیر،سعی می کنیم پیش‌بینی کنیم که چگونه این اتفاق ممکن است تجارت خارجی ایران را دستخوش تغییر کند. در این میان با نیم نگاهی به خدمات شرکت‌هایی مانند فراز نگرش، که در زمینه تحلیل بازارهای مالی و مشاوره ارزی تخصص دارند، نشان خواهیم داد که چگونه این قبیل شرکت ها میتواند به کسب‌وکارها کمک کند تا در برابر نوسانات بازار خود را مقاوم کنند. علاوه بر این،هدف این نوشتار، نه تنها ارائه اطلاعات تخصصی، بلکه ارتباط دادن این موضوعات به زندگی روزمره ایرانیان است تا خوانندگان بتوانند درک بهتری از تاثیرات اقتصادی بر سفره خانوار داشته باشند.
اسنپ‌بک ، که اغلب با عنوان مکانیسم ماشه نیز شناخته می‌شود، ابزاری است که امکان بازگشت سریع تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فراهم می‌کند. این مکانیسم که در ذیل یک قطعنامه توافقی میان ایران و کشور های اروپایی و توسط شورای امنیت سازمان ملل گنجانده شده، در صورت فعال‌سازی میتواند ، محدودیت‌هایی بر صادرات نفت، واردات خدمات، کالا ها و البته معاملات ارزی اعمال کند. اما تاثیر اسنپ‌بک بر دلار مستقیماً از طریق کاهش دسترسی به ارزهای خارجی و افزایش فشار بر ذخایر ارزی داخلی بروز پیدا می‌کند. انتظار می رود که اگر اسنپ‌بک فعال شود، صادرات نفت ایران با چالش‌های بیشتری روبرو شده و این امر به نوبه خود منجر به کاهش درآمدهای ارزی و افزایش تقاضا برای دلار در بازار داخلی شود.
برای فهم بهتر تاثیر اسنپ‌بک بر دلار، ابتدا باید به ریشه‌های این مکانیسم بپردازیم. اسنپ‌بک در سال ۲۰۱۵ میلادی(۱۳۹۴ شمسی) به عنوان بخشی از برجام طراحی شد تا تضمین کند که در صورت عدم پایبندی ایران به تعهدات هسته‌ای خود، تحریم‌ها به سرعت بازگردند. این مکانیسم اجازه می‌دهد هر یک از اعضای دائم شورای امنیت (مانند 3 قدرت اروپایی) فرآیند بازگشت تحریم‌ها را آغاز کنند. بر اساس گزارش‌های اقتصادی که در وبسایت‌های معتبر جهانی منتشر شده، فعال‌سازی اسنپ‌بک میتواند تحریم‌ها را به واردات گاز طبیعی و نفت خام ایران بازگرداند، همین اتفاق می تواند مستقیماً بر بازار ارز ایران تاثیر شکه کننده ای بگذارد، در واقع، این مکانیسم نه تنها میخواهد تحریم‌های اقتصادی را احیا می‌کند، بلکه محدودیت‌هایی را نیز بر برنامه‌های تسلیحاتی ایران اعمال نماید، این موارد می‌توانند به طور غیرمستقیم بر اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی تاثیر گذاشته و جریان ارزی را مختل کنند.
با توجه به تنش‌های موجود، پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۵، در صورت فعال شدن اسنپ‌بک نرخ دلار تا سطوح بالاتری سوق پیدا کند. برای نمونه، گزارش بنیاد (FDD) نشان می‌دهد که با نزدیک شدن به مهلت نهایی اسنپ‌بک، تهران همچنان به صادرات نفت ادامه می‌دهد، اما این صادرات تحت فشار وقایع سیاسی قرار گرفته و میتواند منجر به اُفت صادرات و کاهش درآمدهای ارزی شود. این پیش‌بینی‌ها بر پایه داده‌های اقتصادی مانند کاهش ذخایر ارزی و افزایش تورم استوار است. تاثیر اسنپ‌بک بر اقتصاد ایران نه تنها در سطح کلان، بلکه در زندگی روزمره نیز قابل لمس است.خانواده های ایرانی برای خرید کالاهای وارداتی مانند دارو یا لوازم الکترونیکی وابسته به دلار هستند و افزایش نرخ دلار میتواند هزینه‌های ماهانه آنها را دوچندان کند. علاوه بر این، گزارش‌های مرکز سوان (Soufan Center) تاکید می‌کنند که ایرانیان اسنپ‌بک را به عنوان تلاش غرب برای تضعیف اقتصاد کشور خود تلقی می‌کنند، که این نگرش میتواند به تشدید بحران‌های داخلی منجر شود و شرایط اقتصادی را برای مردم ایران حادتر کند.
افت ارزش ریال در سال ۲۰۲۵، که بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF) ممکن است با تورم ۲۹.۵ درصدی همراه باشد، یکی از پیامدهای احتمالی اسنپ‌بک است. این افت، که در ماه‌های اخیر شتاب گرفته، ریشه در عوامل متعددی دارد، از جمله کاهش صادرات غیرنفتی و فشارهای ارزی. اما اسنپ‌بک میتواند این روند را تشدید کند، زیرا تحریم‌های بازگشتی دسترسی به سیستم‌های بانکی بین‌المللی مانند SWIFT را محدودتر می‌سازد. در نتیجه، بازار ارز ایران با نوسانات بیشتری روبرو خواهد شد، و نرخ دلار به عنوان یک شاخصی کلیدی، میتواند به عنوان«بارومتر اقتصادی» عمل کند.گزارش‌های اخیر نشان می‌دهند که در اوایل شهریور 1404،نرخ دلار در بازار آزاد به حدود 998 هزار ریال رسیده، که این رقم نسبت به ماه‌های قبل افزایش قابل توجهی داشته است. این تغییرات نه تنها بر قدرت خرید مردم تاثیر می‌گذارد، بلکه میتواند منجر به افزایش قیمت مواد غذایی شود، جایی که یک خانواده متوسط ممکن است مجبور به کاهش مصرف، اعم ازخاروبار، میوه یا محصولات لبنی گردد.
علاوه بر این، اسنپ‌بک میتواند بر بخش‌های مختلف اقتصاد که رابطه مستقیمی با قیمت ارز هم ندارند، تاثیر بگذارد. بر اساس گزارش موسسه مطالعات اقتصادی خاورمیانه(ERF) اقتصاد ایران در حال حاضر در وضعیت ضعیفی قرار دارد، موج‌های شدید گرما و کاهش میزان بارندگی و دوره های طولانی خشکسالی، در برخی نقاط، کشور را مجبور به کنترل و کاهش مصرف برق وآب کرده است.در چنین وضعیتی فعال‌سازی اسنپ‌بک میتواند منجر به تشدید این مشکلات نیز شود، بعلاوه تحریم‌ها میتواند بر واردات تجهیزات فنی تاثیر گذاشته و تولید داخلی را مختل کند.در این زمینه، پیش‌بینی‌های اقتصادی نشان‌دهنده کاهش رشد اقتصادی به سطوح نزدیک به صفر است، این امر به تنهایی بر اشتغال و درآمد خانوارها تاثیر مستقیم گذاشته و باعث کوچکتر شدن سفره خانواده ها می شود.
بازار ارز ایران همیشه حساس به تحولات بین‌المللی بوده، و تاثیر اسنپ‌بک بر دلار میتواند نقطه عطفی در این بازار باشد. بر اساس تحلیل‌های منتشرشده در Economist ، اسنپ‌بک بیش از آنکه فشار تازه‌ای تحمیل کند، اثری روانی بر بازارها دارد. این اثر روانی میتواند منجر به افزایش تقاضای احتیاطی برای دلار شود، جایی که افراد و شرکت‌ها برای حفظ ارزش دارایی‌های خود به سمت ارزهای خارجی متمایل خواهند شد. در نتیجه، افت ارزش ریال تسریع شده و نرخ دلار ممکن است در کوتاه‌مدت جهش پیدا کند. مثلا در اواخر مرداد 1404، با اعلام رسمی اروپا مبنی بر فعال‌سازی اسنپ‌بک، ریال به سطوح نزدیک به بالاترین رکورد خود رسید، و نرخ دلار تا حدود 93 هزار تومان افزایش یافت.در یک سناریوی خوش‌بینانه و بر اساس گزارش‌های اقتصادی، نرخ دلار ممکن است تا حدود 115 هزار تومان افزایش می‌یابد، اما در سناریویی بدبینانه، این رقم ممکن است به سطوح بالاتری نیز برسد. بر اساس داده های (IMF)پیش‌بینی نرخ دلار در سال ۱۴۰۴، نشان‌دهنده رشد اقتصادی نزدیک به صفر و تورم ۴۳.۳ درصدی است که این پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران میتواند منجر به کاهش ۵ تا ۱۰ میلیارد دلاری فرار سرمایه سالانه شود.
اما چگونه این تاثیرات به زندگی روزمره ایرانیان مرتبط می‌شود؟ فرض کنید یک کارمند متوسط در تهران که حقوق ماهانه‌اش 15 تا 20 میلیون تومان است؛ با افزایش نرخ دلار، چیزی حدود 25 تا 30 درصد از ارزش پول او کاسته شود، در چنین شرایطی بسیاری از اقلام مصرفی که تا پیش از آن در سبد خانوار یک کارمند قرار داشت ممکن است حذف و یا به حداقل برسد. این امر نه تنها سفره خانوار را کوچکتر می‌کند، بلکه میتواند منجر به تغییرات رفتاری شود، مانند کاهش مصرف یا روی آوردن به کالاهای جایگزین.
در این شرایط، استراتژی‌های ارزی مانند تنوع‌بخشی به سبد سرمایه‌گذاری میتواند مفید باشد. شرکت‌هایی مانند «فراز نگرش»، که خدمات تحلیل بازار ارز و مشاورهایی تخصصی در زمینه مدیریت ریسک ارزی ارائه می‌دهند، می‌توانند به افراد و کسب‌وکارها کمک کنند تا از این نوسانات عبور کنند. علاوه بر این، گزارش Reuters Business در آگوست ۲۰۲۵ اشاره می‌کند که ایران در حال بررسی حذف چهار صفر از ریال است تا با کاهش ارزش پول خود مقابله کند، این تصمیم میتواند شروعی بر اصلاحات ساختاری مثبت در اقتصاد باشد که بخشی از مشکلات ارزی را حل و فصل کرده و اثرات مخرب فرایند اسنپ بک بر بازار ارز ایران را کاهش دهد.
موضوع مهم دیگری که باید در اینجا به آن بپردازیم، تاثیر اسنپ بک بر میزان تورم کشور است. گزارش‌های اقتصادی نشان می‌دهند که با فعال‌سازی اسنپ‌بک، تورم ممکن است به 65 درصد برسد، که این امر مستقیماً از طریق افزایش هزینه‌های واردات بروز می‌کند. بازار ارز ایران، که در سال‌های اخیر با نوسانات شدیدی روبرو بوده، نیاز به سیاست‌های پایدارتری دارد تا از تاثیر اسنپ‌بک بر دلار کاسته شود. برای نمونه، گزارش Reuters در مارس ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که ریال به پایین ترین رکورد خود از لحاظ نرخ برابری ارزی رسید، که این افت با تنش‌های ژئوپلیتیکی ارتباط تنگاتنگی دارد، این تغییرات همچنین می‌توانند منجر به افزایش هزینه‌های آموزشی شود، جایی که خانواده‌ها برای خرید اقلام آموزشی و کُتُب درسی یا دوره‌های آموزشی با مشکل روبرو میشوند، و این امرمی تواند بر آینده آموزش کشور تاثیر بگذارد.
اما در سطوح کلان، تاثیر اسنپ‌بک بر بازار ارز میتواند منجر به کاهش ارزش واقعی دستمزدها شود. بر اساس داده‌های Trading Economics، نرخ تبدیل دلار/ریال در سپتامبر ۲۰۲۵ در حدود ( ۴۲,۰۵۰) ثابت مانده، اما این نرخ رسمی است و با بازار آزاد تفاوت فاحشی دارد. پیش‌بینی‌های WalletInvestor نشان می‌دهد که این نرخ ممکن است به( ۴۲,۰۶۷ ) نیز کاهش یابد، این دوگانگی نرخ ارز میتواند اعتماد عمومی به سیستم مالی را کاهش داده و راه را برای سودجویان هموار کند.
از دیگر سو، تجارت خارجی ایران نیز، به عنوان یکی از ارکان اقتصاد، به شدت تحت تاثیر اسنپ‌بک قرار می‌گیرد. بر اساس پیش‌بینی‌های صندوق بین‌المللی پول، مجموع تجارت خارجی ایران در سال ۲۰۲۵ ممکن است به بیش از ۲۴۰ میلیارد دلار برسد، با صادرات ۱۲۸ میلیارد دلاری و واردات ۱۱۵ میلیارد دلاری. اما فعال‌سازی اسنپ‌بک میتواند این ارقام را تغییر دهد، زیرا تحریم‌های بازگشتی بر صادرات نفت و واردات فناوری تاثیر می‌گذارند. گزارش های Associated Pressدر سپتامبر ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که ایالات متحده برای افزایش فشار بر اقتصاد ایران، تحریم‌های جدیدی بر افراد و شرکت‌هایی که به فروش نفت ایران کمک می‌کنند، اعمال کرده، که این امر تجارت خارجی را پیچیده‌تر می‌کند.
تاثیر اسنپ‌بک بر تجارت خارجی ایران میتواند منجر به کاهش شرکای تجاری ایران نیز شود، به ویژه با کشورهای اروپایی که بیش از ۲ میلیارد دلار واردات از ایران دارند. گزارش Indian post نشان می‌دهد که تحریم‌ها می‌توانند صادرات ایران را تا ۲۰ درصد کاهش دهند و این امر بر درآمدهای ارزی تاثیر مستقیم دارد. در نتیجه، پیش‌بینی تجارت خارجی نشان‌دهنده چالش‌هایی مانند افزایش هزینه‌های حمل‌ونقل و محدودیت‌های بانکی است. گزارش وزارت امور خارجه ایالات متحده در فوریه ۲۰۲۵ بدون هیچگونه لاپوشانی مستقیما میگوید که «تحریم‌ها بر تجارت نفت ایران برای اعمال فشار حداکثری طراحی شده‌اند» که یکی از مهمترین اثرات این اقدام انجماد دارایی‌های ایرانی در خارج خواهد بود.
اما این چالش‌ها فرصت‌هایی نیز به همراه دارند. برای مثال، تمرکز بر تجارت با کشورهای آسیایی مانند چین، که درسال های گذشته نقش کلیدی در خرید نفت ایران داشته، میتواند بخش قابل توجهی از فشارها را کاهش دهد. بر اساس گزارش FDD در سپتامبر ۲۰۲۵ تهران همچنان به دنبال یافتن مشتریان جدید برای نفت خود است تا در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، کشور با افت درآمد های ارزی مواجه نشود.در زمینه واردات کالا به کشور، فعال شدن اسنپ بک می تواند به معنای افزایش قیمت ها بخصوص برای کالاهای وارداتی باشد اما همزمان تشویق به صادرات غیر نفتی، یافتن شرکای جدید و بخصوص تکیه بر تولید داخلی می تواند تا حدود زیادی از بار مشکلات بکاهد، مثلا تصور کنید که یک تولید کننده محلی با کاهش واردات به کشور بازار داخلی را بدست گرفته و باعث ایجاد فرصت های شغلی جدیدی نیز خواهد شد.
در این خصوص، خدمات شرکت هایی چون فراز نگرش میتواند بسیار مفید واقع شود. یکی از مهمترین خدمات این شرکت ها، ارائه خدمات مشاوره تجارت خارجی است که شامل تحلیل ریسک‌های بین‌المللی و استراتژی‌های ورود به بازارهای جدید می باشد. کسب‌وکارهایی که با تجارت خارجی سروکار دارند، می‌توانند از این خدمات برای پیش‌بینی تغییرات ناشی از اسنپ‌بک استفاده کنند و استراتژی‌های خود را بر اساس آن تنظیم نمایند.
مضاف بر این، اسنپ‌بک میتواند بر بخش‌های کلیدی مانند حمل‌ونقل و مالی نیز تاثیر بگذارد. گزارش«موسسه مطالعات سیاسی و بین المللی (IPIS) اشاره می‌کند که اجرای اسنپ‌بک منجر به احیای شش قطعنامه شورای امنیت خواهد شد که این قطعنامه ها شامل تحریم‌های تسلیحاتی و مالی است، اما پیش‌بینی می‌شود که در سال ۲۰۲۵، با رشد ۳.۲ درصدی تجارت جهانی، ایران بتواند با تمرکز بر صادرات غیرنفتی مانند محصولات کشاورزی و معدنی، بخشی از خسارات ناشی از اجرای این قطعنامه ها را جبران کند.در سطح منطقه‌ای، تجارت با همسایگان مانند عراق و ترکیه میتواند افزایش یابد و از سوی دیگر،فرصت‌هایی برای تجارت الکترونیک ایجاد شود، جایی که کسب‌وکارهای کوچک ایرانی می‌توانند از پلتفرم‌های دیجیتال برای صادرات استفاده کنند و تحریم‌ها را دور بزنند.
پیش‌بینی نرخ دلار در سال ۱۴۰۴ تحت تاثیر اسنپ‌بک، نیازمند بررسی سناریوهای مختلف است. در یک نگاه کلی پس از اعلام اروپایی‌ها مبنی بر فعال سازی اسنپ بک ارزش ریال با افت بیشتری روبرو شده و پیش‌بینی‌های اقتصادی را دشوارتر کرده است. در این روزها از سوی بسیاری از کارشناسان داخلی و خارجی سه سناریو محتمل برای افزایش قیمت دلار وجود دارد: سناریوی خوش‌بینانه با دلار حدود ۱۱۵000 هزار تومانی، سناریوی محتمل با دلار حدود ۱۳۵000 تومانی، وسناریوی بدبینانه با دلار حدود۱۶۵000هزار تومانی که این پیش‌بینی‌ها بر پایه افت ارزش ریال و کاهش ذخایر ارزی استوار است. البته پیش بینی افزایش قیمت دلار بر اساس متغییر های موجود و فکت های روز ارائه میشوند و نمی توان بطور قطع گفت که در آینده ممکن است این سناریو ها رخ دهند، چرا که هیچ چیز در حال حاظر کاملا قطعی نیست و انتخاب های دیپلماتیک، آینده مذاکرات و مهمتر از هر چیز واکنش های هوشمندانه ایران در مواجهه با بازگشت تحریم ها،در صورت وقوع قطعی، نقش تعیین کننده ای در آینده بازار ارز خواهد داشت.
بر اساس پیش بینی های بانک جهانی تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد ایران میتواند منجر به رشد اقتصادی منفی شود، اما با بکار گیری استراتژی‌های مناسب، مانند افزایش صادرات به کشورهای همسایه، می‌توان از بار این فشارها کاست. در زندگی روزمره نیز، این پیش‌بینی‌ها می تواند منجر به برنامه‌ریزی دقیق تر برای خانوارها شود:و از هدر رفت سرمایه تا جای ممکن جلوگیری نمود. مثلاً سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مقاوم به تورم مانند طلا یا سکه یکی از روش هایی است که افراد می تواند برای جلوگیری از کاهش احتمالی ارزش دارایی ها از آن استفاده کنند، اما نه با هجوم احساسی به خرید دارایی های جایگزین و تشدید مشکلات در چرخه اقتصاد کشور، بلکه با روش های عقلانی و مناسب از لحاظ اقتصادی، مثل سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری طلا در بورس، یا خرید از پلتفرم های آنلاین و همچنین سرمایه گذاری در حوزه های دیگری مثل خرید اوراق بدهی و صندوق های درآمد ثابت.
یکی دیگر از متغیر هایی که فعال شدن اسنپ بک می تواند بر آن تاثیر بگذارد، نرخ بیکاری است. اما فرصت‌هایی مانند توسعه اقتصاد دانش‌بنیان میتواند افق‌های جدیدی در فضای راکد کاری ایران باز کند و منجر به گسترش شغل های جدید و بخصوص فعالیت های تخصص محور شود و این میتواند تا حدود زیادی از افزایش نرخ بیکاری در کشور بکاهد. بر اساس ادعای خود رسانه های غربی در سناریوی بلندمدت، اگر اسنپ‌بک کامل اجرا شود، تجارت خارجی ممکن است ۲۰ درصد کاهش یابد، اما تمرکز بر اقتصاد داخلی میتواند مانع از گسیختگی اقتصاد ایران شود.
در نهایت، تاثیر اسنپ‌بک بر دلار و بازار ارز ایران چالش‌برانگیز است، اما با برنامه‌ریزی مناسب قابل مدیریت می باشد. افت ارزش ریال و تغییرات در تجارت خارجی، اگرچه فشارهایی بر زندگی روزمره ایرانیان وارد می‌کند، اما میتواند انگیزه‌ای برای نوآوری باشد.
در پایان باید گفت که خدمات شرکت فراز نگرش، با تمرکز بر تحلیل بازار و مشاوره استراتژیک، میتواند به عنوان ابزاری کلیدی برای کسب‌وکارها عمل کند تا در این شرایط پایدار بمانند. گزارش ME Forum در سپتامبر ۲۰۲۵ نشان می‌دهد که ایران در چشم‌انداز اقتصادی بلندمدت دچار مشکل است، اما با تمرکز بر اصلاحات داخلی میتواند پیشرفت کند.با رعایت اصول اقتصادی و بهره گیری از دانش و تجربه متخصصان زبده و با تمرکز بر فرصت‌ها، ایران میتواند از این چالش‌ها نیز عبور کند. در این مقاله تلاش کردیم که با ارائه تحلیلی علمی و جذاب، به خوانندگان در درک بهتر از تاثیر اسنپ‌بک کمک کرده تا خود را برای آینده آماده کنند.
